Wystawa polskiej biżuterii patriotycznej i sztanc, z których była wykonana, powstała w związku z tym, iż Muzeum Sztuki Złotniczej powiększyło swoje zbiory o niezwykły, liczący blisko 300 elementów, unikatowy zespół muzealiów, stanowiących wyposażenie warsztatu złotniczego. Zbiór ten pochodzi z działającej jeszcze kilkanaście lat temu pracowni, należącej do rodziny złotników krakowskich. Pracownia działała jako "Zakład złotniczo - jubilerski" przy krakowskim Rynku, a założył ją w 1858 roku Wacław Głowacki, złotnik, medalier, miłośnik Krakowa. Po jego śmierci firma trafiła w ręce rodziny Chmielniskich, z czasem część wyposażenia warsztatu nabyło muzeum, a część - wraz z dokumentami z XIX i pocz. XX wieku, dotyczącymi działalności tego warsztatu - pozyskało w formie daru od państwa Urszuli i Piotra Chmielniskich.

Pozyskanie tej wyjątkowej kolekcji sztanc, było inspiracją tematu wystawy. Jest to ekspozycja w skali kraju unikatowa. Oprócz przedstawienia polskiej biżuterii patriotycznej jako zjawiska towarzyszącego istotnym momentom historii Polski od schyłku XVIII wieku po współczesność wystawa ta prezentuje również stronę techniczną wytwarzania tego rodzaju przedmiotów, poprzez zestawienie sztanc z egzemplarzami biżuterii z nich bitymi lub analogicznymi i wyjaśnienie w oparciu o unikatowe zabytki sposobu jej produkcji.

W żadnym innym kraju, biżuteria patriotyczna nie występowała w tak masowej skali i niemal nieprzerwanie w tak długim okresie czasu (od końca XVIII wieku do czasów współczesnych) jak w Polsce. Nie tracąc jednocześnie funkcji zdobienia ciała i stroju, była też formą manifestacji uczuć patriotycznych, zwłaszcza w okresach, gdy jawne okazywanie ich było niemożliwe. Była też w pewnym sensie środkiem porozumienia społecznego, poprzez występujące na niej znaki, symbole, wizerunki wodzów i bohaterów, napisy i daty upamiętniające wydarzenia czy rocznice.
Na wielu egzemplarzach biżuterii patriotycznej, oprócz emblematów narodowych i symboli religijnych widnieją także wizerunki bohaterów narodowych. Wśród nich szczególne miejsce zajmują postacie Tadeusza Kościuszki czy też księcia Józefa Poniatowskiego, naczelnego wodza wojsk polskich Księstwa Warszawskiego.

Wszystkie manifestacje patriotyczne zostały upamiętnione w produkowanej na niespotykaną skalę biżuterii. Jednym z takich wydarzeń było powstanie listopadowe, gdy po jego upadku panowała żałoba narodowa. Wtedy ważną rolę odegrała biżuteria żałobna: krzyże, broszki z powtarzającymi się motywami krzyża, palmy i korony cierniowej, bransoletkach w formie łańcuchów czy kajdan, szpilkach do krawatów, czy spinkach do kołnierzyków męskich koszul. Bardzo zróżnicowany był też poziom ich wykonania, od masowo produkowanych, niekiedy tandetnych rzeczy, po staranne, jednostkowe, indywidualne obiekty.

Biżuteria patriotyczna, wyłączając nieliczne przykłady wyrobów jednostkowych, nie ukazywała kunsztu złotnika. Jej głównym zadaniem był przekaz treści i symboli. Dlatego też jej formy były nieskomplikowane, a metody produkcji proste.
Egzemplarze biżuterii patriotycznej w zdecydowanej większości były wykonywane anonimowo, zarówno ze względu na represje grożące za jej wytwarzanie, jak i na masowość produkcji. Znane są nieliczne nazwiska złotników, którzy sygnowali swoje prace.

Przez dwa wieki biżuteria patriotyczna towarzyszyła zrywom wolnościowym narodu polskiego. Była obecna w chwilach radości, ale i w chwilach smutku czy rozpaczy, przekazywana z pokolenia na pokolenie służyła podtrzymywaniu ducha patriotycznego, niosła nadzieję.

Zarówno dawniej, jak i w dzisiejszych czasach te przedmioty mają szczególną wartość dla Polaków, są pewnego rodzaju znakami historii naszego narodu.

Wystawę biżuterii patriotycznej będzie można zwiedzać do 2 grudnia br. Ekspozycja czynna w sezonie letnim od wtorku do niedzieli w godz. 10.00 – 17.00, w poniedziałki 10.00 – 13.00. Poza sezonem codziennie oprócz poniedziałków 10.00 – 15.00 (w poniedziałki muzeum zamknięte).

Muzeum Sztuki Złotniczej mieści się w Dawnej Dzwonnicy przy Farze, ul. Zamkowa 2 tel. (0-81) 881 00 80