Dzięki Pardes Festival mieliśmy niepowtarzalną okazję, by wyruszyć w podróż śladami Łemków. Historia, tradycja i kultura – wszystko to omówione zostało podczas cyklu wydarzeń poświęconych problematyce dziedzictwa kulturowego Łemków w Polsce.
Program Pardes Festival koncentruje się na tradycji i kulturze żydowskiej, jednak co roku przygotowywany jest także cykl wydarzeń poświęconych wybranej mniejszości etnicznej albo narodowej zamieszkującej współczesną Polskę. W poprzedniej edycji przybliżano historię Ormian, zaś w tym roku wyruszyliśmy w podróż śladami Łemków, a dokładniej tradycji i kultury łemkowskiej, która stała się ważnym elementem krajobrazu kulturowego Polski.
Jednym z punktów w programie była prezentacja multimedialna przygotowana przez dr hab. Andrzeja A. Ziębę z Uniwersytetu Jagiellońskigo w Krakowie. W Kazimierskim Ośrodku Kultury, Promocji i Turystyki mieliśmy niepowtarzalną okazję uczestniczyć w wprowadzeniu do świata Łemków.
- Opowieść o Łemkach nie będzie zbyt dowcipna i żartobliwa, jak wprowadzenie w świat Ormian z tamtego roku – mówi dr hab. Andrzej A. Zięba, zapowiadając prezentację. – Bo historia Łemków jest bolesna. Jest bolesna przez wieki, a szczególnie przez wiek XX. I jeżeli nawet pojawia się w niej nuta radości, to jest to „radość boląca”.
Łemkowie od wieków mieszkają na północnych stokach Karpat. Podlegają polskiej administracji, uczęszczają do polskich szkół, a nawet częściowo należą do Kościoła katolickiego. Mieszkają w różnych częściach Polski współtworząc zarówno naukę, jak i kulturę polską.
Niestety historia Łemków nie oszczędzała. W 1945 roku sporą część ludności przesiedlono razem z Ukraińcami do ZSRR. Jedni wyjechali dobrowolnie, gdyż w wyniku walk o Przełęcz Dukielską utracili swoje majątki. Innych zmuszono.
- Nazwa „Łemkowie” została upowszechniona dopiero w XIX wieku, odróżniająca Rusinów, którzy mieszkali w Karpatach – mówi dr hab. Andrzej A. Zięba. – I tak się dziwnie złożyło, że jednocześnie we Lwowie w 1860 roku ukazywały się artykuły na temat Łemkowszczyzny, w których uczeni upowszechniali nazwę „Łemko”. W Krakowie sfotografowano wtedy pierwszego Łemka i w ten właśnie sposób udokumentowano jego strój, wygląd i tożsamość.
W 2005 roku na mocy Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym Łemkowie zostali uznani za jedną z czterech mniejszości etnicznych w Polsce. Jest to pierwsze oficjalne, prawne wydzielenie Łemków jako osobnej grupy a tym samym wyraźne rozróżnienie od ludności ukraińskiej, którą ta sama ustawa uznaje za jedną z dziewięciu mniejszości narodowych w Polsce.