W ramach tegorocznego Pardes Festival trwającego właśnie w Kazimierzu Dolnym, codziennie odbywają się różnorodne wydarzenia. Niesamowicie ciekawe okazały się warsztaty wycinanki żydowskiej prowadzone przez Joannę Matyjasek.
Joanna Matyjasek z wykształcenia jest nauczycielem fizyki, matematyki, chemii i przyrody, z zamiłowania zaś artystką, która specjalizuje się w tworzeniu rękodzieła: biżuterii, ozdób z filcu oraz żydowskich wycinanek. Jej prace znajdują się w prywatnych kolekcjach m.in. w USA, Danii i Izraelu. Jest także moderatorką spotkań polsko-izraelskich, edukatorką o Holokauście i aktywną członkinią lubelskiej społeczności żydowskiej.
- Sama wycinanka narodziła się w Chinach – mówi Joanna Matyjasek. – To się zbiegło z wynalezieniem papieru i wycinanka była bardzo praktycznie traktowana. Wykonywano w ten sposób wzór na tkaniny do haftów. I nawet do tej pory się tak robi, szczególnie do batików.
Jak się okazuje, pierwsza pisemna wzmianka o wycinance żydowskiej pochodzi z XIV – wiecznej Kastylii. Wycinanki z czasem docierały do coraz to dalszych zakątków świata. Pojawiały się tam, gdzie istniały ortodoksyjne społeczności żydowskie. Bo jak twierdzą specjaliści, ta dziedzina sztuki jest nierozerwalnie związana z żydowską tradycją religijną.
- Religijny Żyd, jeśli spełnia nakaz Boga, to powinien go spełniać całą swoją duszą, całym swoim sercem i nierzadko ciałem – mówi Joanna Matyjasek. – Przy czym robić to tak, żeby było to lekkie, piękne, przyjemne i jeszcze dobrze odbierane przez innych.
Nic więc dziwnego, że tradycyjna żydowska wycinanka towarzyszy całemu życiu Żydów. Wiąże się ze świętami lub ważnymi wydarzeniami w życiu rodzinnym. Spotykamy ją w domach, synagogach czy na nagrobkach. Jest pamiątką narodzin, ślubu, ale i śmierci.
Co znajduje się w klasycznej żydowskiej wycinance? Ważnym elementem są hebrajskie teksty: fragmenty psalmów, sentencje czy modlitwy. Jednak centralne miejsce zajmuje menora – siedmioramienny świecznik, w którym płomienie sześciu zewnętrznych ramion zwracają się ku środkowemu. Co istotne, w wycinance nie odnajdziemy postaci ludzkich, bo zakazuje tego Dekalog. Zamiast tego odnajdziemy tam wiele gatunków roślin i zwierząt. Mogą to być zwierzęta fantastyczne: gryfy, jednorożce oraz Lewiatan czy wół Szor ha – Bor oraz te istniejące w rzeczywistości: lew, lampart, jeleń i orzeł.
- Zwierzęta mają tu znaczenie symboliczne, a ich obecność uzasadniają słowa z traktatu Pirke Awos: „Bądź silny jak lampart, lekki jak orzeł, szybki jak jeleń i śmiały jak lew, aby spełnić wolę twego Ojca w niebie” – mówi Joanna Matyjasek.
Jak stworzyć taką wycinankę samemu w domu? To może być świetna zabawa dla całej rodziny. Kartkę papieru składamy na pół. Ołówkiem rysujemy kompozycję, którą następnie wycinamy nożyczkami. Rozłożoną wycinankę przyklejamy do tła wzdłuż górnej krawędzi. Dodatkowo do robienia wycinanki możemy użyć kolorowych farb, folii, kolorowych papierów ozdobnych. Wystarczy odrobina fantazji.