Czarny granit, jasne litery układające się w listę 39 nazwisk kazimierskich peowiaków zaangażowanych w konspirację działającą w imię wyzwolenia Polski spod zaborów:
1. Leon Barton "Serb"
2. Zygmunt Brzozowski "Cym"
3. Kazimierz Czajkowski
4. Kazimierz Doraczyński
5. Edward Czapla "Słowik”
6. Dominik Dziwisz
7. Ludwik Ekert
8. Stanisław Gawroński "Knojarski"
9. Aleksander Górecki "Pień"
10. Edward Górecki
11. Leon Górecki
12. Zygmunt Grasiński "Komar"
13. Wanda Grochowska
14. Kazimierz Grudzień "Studziński"
15. Edward Jarząbkiewicz
16. Stefan Karkosiński
17. Jan Kłosiński
18. Karol Kosowski
19. Antoni Kostka
20. Franciszek Kostka "Lotny"
21. Karol Kuzioła "Cześniawski"
22. Wiktoria Kuzioła "Wisła"
23. Józef Markiewicz "Tarło - Cios"
24. Franciszek Materek "Socha"
25. Władysław Nowakowski
26. Janina Olszewska
27. Wanda Olszewska
28. Franciszek Oroń
29. Maksymilian Oroń
30. Jan Paziak
31. Józef Paziak
32. Antoni Plewicki
33. Mieczysław Pietras "Cześnik"
34. Walenty Piędłowski
35. Marian Popiel "Mirski"
36. Szymon Sadurski "Skaut"
37. Józef Sanecki "Dubina"
38. Stanisław Tarłowski
39. Tadeusz Ulanowski "Orzeł"
Pierwotnie lista ta była znacznie krótsza. W dokumentach przechowywanych przez Bogdana Kuziołę – jednego z inicjatorów upamiętnienia – wnuczka komendanta kazimierskiej POW Karola Kuzioły było łącznie 16 nazwisk, łącznie z żoną komendanta Wiktorią ps. Wisła – jedyną kobietą w tym spisie. Drugim kazimierskim źródłem był Nekrolog z 1983 r. upamiętniający 65. rocznicę odzyskania niepodległości. Na skromnej tablicy na papierze za szkłem, bardziej ukrytej niż wyeksponowanej w jednej z bocznych nisz klasztornych krużganków, wypisano – odwołując się do pamięci ostatniego żyjącego wtedy peowiaka Tadeusza Ulanowskiego – 21 nazwisk członków POW z terenu Kazimierza. Obie listy pokrywały się ze sobą tylko częściowo. Badania lubelskiego oddziału IPN – na wniosek pochodzącego z Kazimierza Romualda Tarłowskiego, którego dziadek był w POW – pozwoliły ustalić nowy, znacznie szerszy spis kazimierskich peowiaków.
- Dokonaliśmy wspólnie z pracownikiem Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie panem Mirosławem Dyżakowskim weryfikacji listy dostarczonej przez Romualda Tarłowskiego i w oparciu o publikacje Polskiej Organizacji Wojskowej na Ziemi Puławskiej ustaliliśmy 39 nazwisk członków POW z Kazimierza Dolnego oraz innych osób zaangażowanych w działalność konspiracyjną w okresie I wojny światowej i tuż po pierwszej wojnie, które działały w stowarzyszeniach kombatanckich II Rzeczypospolitej. Trudność polegała na tym, że mieliśmy czasami kilka wersji nazwisk tych osób. Przyjęliśmy wersje znajdujące się w spisach Centralnego Archiwum Wojskowego. Tam też przy nazwiskach niektórych osób znajdowały się ich pseudonimy np. Leon Barton ps. "Serb", Karol Kuzioła ps. "Cześniawski", Tadeusz Ulanowski ps. "Orzeł" – mówi dr Mariusz Sawa z Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Lublinie. – Nie wszystkie osoby wymienione na tablicy figurują w dokumentach przysłanych przez Centralne Archiwum Wojskowe, ale figurują na przykład jako członkowie POW we wspomnieniach, na liście Karola Kuzioły czy w publikacjach POW powstałych w oparciu o przekazy, relacje. Początkowo przyjęliśmy, że ujmiemy tutaj tylko członków POW, ale decyzją Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN pana Adama Siwka IPN w Warszawie pozytywnie zaopiniowano tekst na tablicy zawierający sformułowanie „Pamięci członków Polskiej Organizacji Wojskowej z Kazimierza Dolnego” uwzględniający nazwiska spoza dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego i poza kartami weryfikacyjnymi. Możemy przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że te osoby, które występują w jednym z tych źródeł w jakiś sposób były zaangażowane w konspirację. Uzupełnienie Nekrologu to oddanie sprawiedliwości dziejowej tym osobom, które zostały do 1983 r. zapomniane, a tutaj udało się je przypomnieć i upamiętnić.
Publikacje POW – jak wyjaśnia dr Sawa – to na przykład karty weryfikacyjne zawierające podstawowe dane: imię i nazwisko członka POW, datę i miejsce jego urodzenia, datę wstąpienia do POW okręgu Lublin.
- Mam przed sobą kartę weryfikacyjną Stanisława Gawrońskiego, syna Jana i Antoniny, który nosił w POW pseudonim Knojarski. Urodził się w 1889 r. w Ługowie i 16 lutego 1917 r. wstąpił do POW w Kazimierzu, gdzie był kurierem. Później z dniem 1 grudnia 1918 r. rozpoczął służbę w Wojsku Polskim, stopień w rezerwie: starszy szeregowiec. Z zawodu był murarzem i właścicielem sklepu.
Czasem kartom towarzysza odręcznie pisane życiorysy, jak życiorys Wiktorii Kuzioły, która pisze w ostatnim zdaniu o sobie „Należę do POW i jestem członkiem czynnym”.
Materiały zgromadzone w lubelskim oddziale IPN podczas kwerendy przy okazji przygotowywania tablicy „Pamięci członków Polskiej Organizacji Wojskowej z Kazimierza Dolnego” to potężny materiał o historii Kazimierza tamtych czasów. Będziemy z niego czerpać, przygotowując artykuły upamiętniające peowiaków z Kazimierza.
Program uroczystości 13 lipca w klasztorze:
12.00 msza święta w sanktuarium Matki Boskiej Kazimierskiej
13.00 odsłonięcie tablicy w krużgankach
Uroczystości towarzyszyć będzie wystawa fotografii i dokumentów
Organizatorzy: Ojcowie Franciszkanie, Urząd Miasta w Kazimierzu Dolnym, Towarzystwo Przyjaciół miasta Kazimierza